Prestatiedruk

Geïnspireerd door het nieuws van 5 november: “Nederland loopt vast door véél te veel hoogopgeleiden: '90 procent van de tijd gaat verloren aan PowerPoints”. Niet iedereen hoeft naar het vwo — en dat zou weleens onze redding kunnen zijn

Ik zie het bij mijn kind op school. De prestatiedruk begint steeds vroeger. Nog voor het einde van groep zes wordt er gesproken over “adviezen”, over wat slim is, wat kansrijk is, en wat niet. De toon is vaak goedbedoeld, maar de boodschap tussen de regels door is glashelder: wie straks geen VWO-advies krijgt, hoort er net iets minder bij. En dat raakt me — niet alleen als ouder, maar als mens.

Er lijkt iets verschoven in hoe we naar kinderen kijken. Waar vroeger nieuwsgierigheid, plezier en verwondering de basis waren, is nu een onzichtbare race gaande. Een race die niet door de kinderen zelf wordt gestart, maar door het systeem dat we met elkaar hebben gebouwd. Leraren voelen de druk om resultaten te leveren. Ouders voelen de druk om hun kind te “begeleiden” naar het hoogste niveau. En kinderen voelen die spanning feilloos aan — ook al kunnen ze het nog niet in woorden vatten.

 

De nieuwe norm: hoger, sneller, meer

Volgens recente cijfers van het CBS heeft inmiddels meer dan de helft van de Nederlanders tussen de 25 en 44 jaar een hbo- of wo-diploma. In de jaren ’80 was dat nog maar 11%. Wat ooit een uitzonderlijke prestatie was, is nu een standaard geworden. We leven in een tijd waarin hoger onderwijs niet langer een mogelijkheid is, maar een verwachting.

Tegelijkertijd laat hetzelfde onderzoek zien dat bijna de helft van de miljonairshuishoudens een hoogopgeleide hoofdkostwinner heeft. In onze samenleving is “hoogopgeleid” dus niet alleen een kwestie van status, maar ook van toegang: tot inkomen, kansen en waardering. En precies daar begint het probleem. Want als economische en sociale waardering alleen gekoppeld zijn aan cognitieve prestaties, dan verliezen we iets fundamenteels uit het oog: menselijkheid.

 

De prijs die kinderen betalen

In gesprekken met ouders hoor ik het steeds vaker: kinderen die buikpijn hebben voor een toetsweek, die zich dom voelen omdat ze “maar” naar de havo mogen, of die in stilte hun best doen om te voldoen aan verwachtingen die ze nooit zelf hebben gekozen. De prestatiedruk is niet langer iets van studenten of jonge professionals — het is doorgedrongen tot de klaslokalen van onze basisscholen.

We lijken te zijn vergeten dat ontwikkeling niet lineair is. Niet elk brein leert op dezelfde manier, niet elk kind groeit in hetzelfde tempo. Een kind dat nu dromerig lijkt, kan later een uitvinder blijken. Een leerling die niet stil kan zitten, is misschien gewoon iemand die denkt in beweging. Maar in een systeem dat meet, toetst en vergelijkt, is daar weinig ruimte voor. De gevolgen zien we overal: meer stress, meer faalangst, meer kinderen die afhaken of vastlopen nog voordat ze echt zijn begonnen. Volgens internationale onderzoeken van de OECD en WHO kampen steeds meer jongeren met chronische stress en somberheid, vaak veroorzaakt door druk van school en omgeving.

Ook leraren staan onder druk

In het basisonderwijs staan steeds vaker jonge leerkrachten of zelfs studenten van de Pabo voor de klas — mensen die nog midden in hun eigen leerproces zitten, maar al de volle verantwoordelijkheid dragen voor dertig kinderen. Terwijl leidinggevenden in het bedrijfsleven na hun hbo- of wo-opleiding doorgaans extra training, coaching en leiderschapsontwikkeling krijgen, verwachten we van leraren dat ze die vaardigheden vanzelf beheersen. Tegelijkertijd verdienen ze vaak aanzienlijk minder en krijgen ze nauwelijks begeleiding. Ouders, vaak zelf hoogopgeleid, weten het graag beter dan de leraar — met de beste bedoelingen, maar met een grote impact. Als we willen dat onze kinderen worden begeleid door sterke, geïnspireerde leerkrachten, laten we dan beginnen met hén te behandelen als de professionals en ze te trainen als dusdanig.

De diepere oorzaak: succes als valuta

Onze economie beloont cijfers, titels en targets. We zijn gaan geloven dat wie veel weet, ook veel waard is. Maar kennis zonder zelfinzicht, zonder empathie of veerkracht, bouwt geen gezonde samenleving. De echte rijkdom — dat blijkt ook uit de CBS-data — zit niet alleen in diploma’s, maar in het vermogen om iets te creëren. De meeste miljonairs in Nederland zijn nog altijd (voormalig) ondernemers: mensen die iets durfden te doen, niet alleen te weten.

En toch blijven we kinderen opvoeden tot uitvoerders van een systeem dat vooral denkt in presteren. We vergeten te vragen: wat maakt jou nieuwsgierig? Waar word jij gelukkig van? Wat wil jij bijdragen?

Wat als we het anders zouden doen?

Stel je voor dat we het schoolsysteem niet langer zagen als een ladder die je moet beklimmen, maar als een tuin waarin iedereen op zijn eigen tempo groeit. Dat we niet meer vroegen “welk niveau doe jij?”, maar “wat leer jij over jezelf?” Dat zou niet alleen de druk verlagen, maar ook de creativiteit vergroten.

We weten uit onderzoek dat motivatie en veerkracht niet ontstaan door beloning of straf, maar door betekenis. Een kind dat mag leren vanuit nieuwsgierigheid, ontwikkelt vanzelf discipline. Een kind dat zich gezien voelt, durft fouten te maken — en precies daar vindt groei plaats.

In mijn werk als coach zie ik volwassenen die jarenlang hebben geleefd naar verwachtingen van buitenaf. Mensen die vastlopen omdat ze ooit zijn gaan geloven dat ze pas goed genoeg zijn als ze excelleren. Als we willen dat de volgende generatie vrijer en veerkrachtiger opgroeit, moeten we die boodschap nu al omdraaien.

 

Herwaardering van verschillende vormen van intelligentie

Howard Gardner sprak al over meervoudige intelligenties: taal, logica, beeld, muziek, beweging, sociale en intrapersoonlijke intelligentie. Toch toetsen we onze kinderen nog steeds bijna uitsluitend op taal en rekenen. Wat als we kinderen zouden leren luisteren naar hun gevoel, samenwerken met anderen, of creatief denken als probleemoplossing? Dat zijn vaardigheden die onmisbaar zijn in een wereld vol verandering — en ze zijn net zo waardevol als algebra of grammatica.

De oproep: being human again

Ik pleit niet tegen ambitie. Ik pleit voor ruimte. Ruimte om te ontdekken wie je bent, niet alleen wat je kunt. Ruimte voor de leerling die praktisch is, voor het kind dat gevoelig is, voor de leraar die mens wil blijven in een systeem dat steeds technischer wordt. We hebben een samenleving nodig die begrijpt dat diversiteit in talent onze kracht is, niet onze zwakte.

Dus laten we ophouden met het verheerlijken van “het hoogste niveau”. Niet iedereen hoeft naar het VWO. Sommigen bouwen liever, anderen troosten, inspireren, verbinden, creëren.En dat zijn precies de kwaliteiten die onze maatschappij gezond houden.

We hebben geen kinderen nodig die allemaal hetzelfde kunnen. We hebben kinderen nodig die zichzelf durven zijn. Dat begint op school — maar vooral bij ons, de volwassenen die durven zeggen: Je bent al goed genoeg. Laten we van daaruit verder leren.

— Cecile, ouder & coach

Neuro linguïstisch master en Emotiedeskundige

Coach voor ouders en professionals in het versterken van emotionele veerkracht